afb. Onbekend
Blauwe Sluis
Gewande, Krommenhoek
Cultuurhistorische inventarisatie
Blauwe Sluis
door Bram Steketee|
De sluis ligt in de Maasdijk in de buurtschap Gewande. De weg op de dijk is plaatselijk bekend als Krommenhoek. Het object is kadastraal bekend als Gemeente 's-Hertogenbosch, sectie U nr. 124 ged. Eigenaar/beheerder/onderhoudplichtige is het waterschap De Maaskant te Oss. Oorspronkelijke functieAan de mond van de Hertogswetering is vermoedelijk vanaf het begin van de veertiende eeuw een uitwateringssluis aanwezig geweest om het water van onder meer het waterschap Het Hoog Hemaal op de Maas te kunnen lozen.GeschiedenisIn het statuut dat hertog Jan II van Brabant in 1309 voor de Polder van der Eigen verleende, wordt in de beschrijving van de poldergrenzen 'een sluis te Gewande' genoemd. Het is aannemelijk dat hiermee een sluis in de monding van de Hertogswetering wordt bedoeld. Op diverse oude kaarten is deze sluis onder de naam Blauwe Sluis terug te vinden. Na de verandering van het afvoerregime van de Maas door de aanleg van de Bergsche Maas in 1904, verminderde de uitwateringscapaciteit van de sluis. De functie verviel geheel toen in 1941 het naastgelegen Hertogsgemaal de taak overnam. De huidige sluis lijkt volgens de onderstaande gegevens in 1768 te zijn gebouwd. In het metselwerk van de noordelijke vleugelmuur is een hardstenen peilschaal opgenomen. Hoogstwaarschijnlijk is deze peilschaal geplaatst in 1856, omdat in het Rijkswaterstaatsbestek nr. 133, | 66 |
dienst 1856, wordt vermeldt: 'leveren en plaatsen van hardsteenen peilschalen aan de zoogenaamde Blauwe en Roode Sluis'.Technische beschrijvingHet Statistiek Tableau der Polders in Noord-Braband (1843) vermeldt een stenen sluis met het jaartal 1768. Deze sluis heeft twee kokers, elk wijd 1.89 meter en hoog 2.48 meter. Elke koker is voorzien van een deur. De slagbalken liggen op resp. 1.77 meter en 1.74 meter boven AP. Volgens artikel 1 van het bestek moesten de peilschalen worden aangebracht in de stenen vleugels aan de buiten- en binnenzijde van de Blauwe Sluis.Huidige functieDe sluis heeft na de buitengebruikstelling geen functie meer.MonumentwaardeDe sluis vormt een belangrijk element in de eeuwenlange geschiedenis van de polderwaterhuishouding in noordoostelijk Noord-Brabant. Het object heeft een belangrijke industrieelarcheologische en cultuurhistorische waarde. Het complex van Blauwe Sluis met Hertogsgemaal en gemaal Caners is opgenomen in de Indicatieve lijst van het MSP. | 67 |
Waterstaatkundige werken in 's-Hertogenbosch (Utrecht 2000) 66-67
Rijksmonument
Krommenhoek
InleidingZogenaamde Blauwe Sluis, in aanleg daterend uit 1768 maar in de negentiende en twintigste eeuw enkele malen gewijzigd. De sluis, die is opgetrokken in Ambachtelijk-traditionele vormen, functioneert niet meer als zodanig. In aanleg vormde de sluis een aanvulling op het zogenaamde Blauwe fort en had zowel een uitwaterings- als een inundatiefunctie. Toen in de negentiende eeuw de stoomgemalen voor de afwatering van de verschillende weteringen werden aangelegd, verloor de sluis zijn functie. Bij de dijkverhogingen in circa 1979 werd de sluis halverwege dichtgemetseld en in het dijklichaam opgenomen.OmschrijvingStenen sluis met twee kokers, elk wijd 1,89 m en hoog 2,48 m. Elke koker is voorzien van een deur. De slagbalken liggen op respectievelijk 1,77 m en 1,44 m boven AP.In het metselwerk van de noordelijke muur is een hardstenen peilschaal opgenomen. In het dijklichaam bevinden zich de ijzeren restanten van de takelinrichting voor de deuren en een ijzeren hekwerk met leuningen. Het is onbekend of de deuren zich ook in het dijklichaam bevinden. WaarderingHet Blauwe Sluis is van algemeen belang. De sluis bezit cultuurhistorische waarden als bijzondere uitdrukking van zowel een geografisch/landschappelijke als een militair-historische ontwikkeling. De sluis heeft ensemblewaarden vanwege de functionele samenhang met de overige gemalen bij Gewande. Het object is van bijzondere betekenis voor de ontwikkeling van de waterstaatkundige huishouding van de streek rond 's-Hertogenbosch. |
Rijksdienst voor de Monumentenzorg 2004Artikelen
| 2000 |
Bram SteketeeBlauwe SluisWaterstaatkundige werken in 's-Hertogenbosch (2000) 66-67 |
Stadsrekeningen
| 1498 |
Kapittel 8Uitwateringsluis of de Blaauwe Sluis te Gewande.
R.A. van Zuylen, Inventaris der archieven van de stad 's Hertogenbosch I (1863) 42
|
|
| 1521 |
Kapittel 62Bijeenroeping der Heemraden op sluis te Gewande.
R.A. van Zuylen, Inventaris der archieven van de stad 's Hertogenbosch I (1863) 372
|
Literatuur en bronnenpublicaties
C.J. Gudde, 's-Hertogenbosch geschiedenis van vesting en forten (1974) 80, 105, 116, 146, 147, 148, 168, 170, 178, 179, 181, 224
n: vermelding in een voetnoot
Bossche Encyclopedie |